Geometrik Toleransların Önemi ve Ölçülendirme ve Geometrik Toleranslar başlıklı yazılarımda daha önce de belirttiğim gibi iyi bir CAD uzmanı tasarladığı ürünlerin sorunsuzca üretilebilmesi için geometrik toleranslama yapmak zorundadır. Bunun için önceki yazımda paylaştığımda kaynaklardan ulaşabileceğiniz geometrik tolerans simgelerini iyi bilmeli, anlamalı ve kullanabilmelidir. Bilmek ve anlamak konusunda daha önce paylaştığım kaynakların en azından size bir fikir verdiğine inanıyorum. Şimdi ise sırada geometrik tolerans belirleme meselesi var.
Kaliteli ürünler ortaya koyabilmek için öncelikle tasarımların doğru yapılması gerekmektedir. Bu nedenle imalat ve kalite mühendisleri teknik resimlerin anlaşılır ve hatasız olması konusunda aynı fikirdirler. Yetersiz bir çizim; parçaların işlevsellik, üretilebilirlik ve kolay muayene edilebilmelerinde değişiklikler yapılmasına sebep olacağından, hem üretim hem de kalite kontrol maliyetlerini arttırır .
CAD uzmanı, çizimleri yanlış anlamaya yol açmayacak şekilde yapmalıdır. Bu da yalnızca kolay anlaşılır geometrik elemanların çizimi, geometrik ölçülendirme ve toleranslar ile sağlanabilir.
Parça tasarım, üretim ve kontrolü bakımından tolerans vermenin önemi;
- tolerans yığılmasının olmaması,
- kontrol işleminin açıkça tanımlanmış olması ve
- hem montajda hem de parçalar birlikte çalışırken ortaya çıkabilecek sorunları minimuma indirgemesidir.
- Tolerans ile teknik resimlerde belirtilmesi gereken bir çok ek bilgi anlaşılması zor olan notlarla açıklamaya gerek duyulmadan kolayca verilebilmektedir.
Tolerans verme yöntemiyle; geometrik şekillere olan doğrusallık, düzlemsellik, dairesellik, silindiriklik gibi şekil; diklik, paralellik, eğiklik gibi yönelme ve eş merkezlik, eş eksenlik; simetriklik, konum gibi yerleştirme; dairesel ve toplam salgı gibi hareket özellikleri simgelerle gösterilerek kabul edilebilir toleransların basitçe gösterilmesi sağlanır. Teknik resimlerde klasik ölçülendirmenin kullanılması nedeni ile referans düzlemlerinin belirsizliği, ürünün kalite kontrolünde de problemlere sebep olmaktadır. Tolerans verme ile ölçülendirilen resimlerde, parçanın ölçülerinin kontrolünde hangi düzlemin referans alınacağı belirtildiği için yanlış anlaşılmalar önlenir.
Ayrıca kalite kontrol işlemi kolaylaşıp daha az zaman aldığı için üretim maliyetleri de azalmış olur. Seri imalat yapan bazı firmalar zamandan tasarruf için Tam Zamanında (Just in Time) Üretim tekniğini uygulamaktadırlar. Bu yöntemde, tasarımdan üretime geçerek imalat ve kontrolün daha ekonomik olması sağlanabilir. Toleranslandırma ile tasarım, imalat ve kontrol mühendislerinin aynı dili konuşmaları sağlanarak, yanlış anlamalar ve bu nedenle oluşabilecek zaman kaybı önlenmiş olur.
Tolerans belirleme işlemi belki de kaliteli ürün ortaya koyabilmenin en kritik noktasıdır. Çok kolay bir olay olduğunu hiç kimse söylememelidir. Üreteceğiniz bir tasarım için belirlenen imalat yöntemleri, gerilme analizleri, bağıl hareketler, atalet momentleri, yük durumları, ürünün çalışma şartları, yedek parça ve satış sonrası desteği, montaj ve gerekiyorsa de-montaj, yağlama-soğutma şartları, sıcaklık değişimlerine bağlı boyutsal değişiklikler vb. bütün durumları değerlendirmek zorundasınızdır.
Üniversitelerin teknik bölümlerinde malesef standart tolerans simgeleri öğretilmekte ve bununla yetinilmektedir. Makina tasarımı ve üretimi ile ilgili detaylı ve kapsamlı bir tecrübe kazanmak bu yüzden Türkiye’de meslek hayatıyla birlikte başlayan bir süreçtir. Bu yazımı öğrenciyken okuyorsanız kendinizi şanslı sayabilirsiniz. Çünkü bir çok öğrenciden öndesiniz, tabi makina tasarımıyla ilgiliyseniz…
Sözü çok fazla uzattığımı düşünüyorum ve konumuzla ilgili mutlaka irdelemeniz ve öğrenmeniz gereken kaynakları sunmak istiyorum. Aslında bu şekilde kaynak dağıtımını sevmiyorum. Çünkü bu şekilde bilgi paylaşımını işin kolayına kaçmak olarak görüyorum. Verdiğim bilgilerin ve kaynaklarda geçen içeriklerin tamamını blogumda bizzat sizlere ulaştırmak isterdim fakat buna ne vaktim ve ne de imkanım yetmiyor. Bu yüzden lütfen kusuruma bakmayınız.
İşte Geometrik Tolerans Belirleme ve Analizi hakkındaki kaynaklar:
http://www.mmfdergi.gazi.edu.tr/2005_1/85-94.pdf
http://tubav.yt.com.tr/index.php/dergi/article/viewFile/36/40
http://www.birsenyayinevi.com/urun/geometrik-toleranslar–omer-kurt.aspx
http://www.me.metu.edu.tr/courses/me407/spring12/Presentations/ozet_notlar_A_Cinar.pdf
http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/motorlu_araclar/moduller/meslek_resim2.pdf
http://www.politeknik.gazi.edu.tr/pdf_files/441159.pdf
http://www.politeknik.gazi.edu.tr/pdf_files/443361.pdf
http://www.politeknik.gazi.edu.tr/pdf_files/448166.pdf
http://www.politeknik.gazi.edu.tr/pdf_files/92105294.pdf
Ve son olarak tolerans belirlemesini de içeren güzel bir uygulamaya dayalı çok faydalı bir bitirme tezi:
